Ұлттық қордың қаражатын пайдалана беру Қазақстан экономикасын неге әкеліп тірейді

2025-2027 жылдарға арналған ҚР бюджетінің жобасына сәйкес Ұлттық қор үшін ең шиеленісті жыл 2025 жыл болады, ол кезде қордан 2 трлн теңгеге кепілдендірілген трансфертті және 3,3 трлн теңгеге нысаналы трансфертті қоса алғанда, 5,3 трлн теңге алынады, деп хабарлайды дZakon.kz.

Үкіметтің Ұлттық қордан республикалық бюджетке алымын күрт ұлғайту жөніндегі жоспарлары осы "қоржындағы" қаражаттың сарқылуына әкеп соқтыруы әбден мүмкін, деп есептейді экономист Төлеген Асқаров.

Келесі жылы Ұлттық қордан 5,3 трлн теңге алынғаннан кейін, 2026-2027 жылдары Үкімет өзінің қаржылық тәбетін жыл сайын кепілдендірілген трансферт түрінде тек 2 трлн теңге сомамен шектеуге уәде береді, ал бұл кезеңге нысаналы трансферттер көзделмеген.

"Үкіметтің қаржылық беріктік қоры әзірге нысаналы трансферт бойынша қалып отыр – қордан жылына жоспарланған 1,6 трлн теңгеден тамыз айының басында 999 млрд теңге алынды". Төлеген Асқаров

Ұлттық Қордың ресми меншік иесі болып табылатын Үкіметтің жоспарында оның валюталық активтерін ағымдағы жылы 68 млрд АҚШ долларына дейін қалпына келтіру, одан әрі 80,7–93,3 млрд долларға дейін ұлғайту болды. Бірақ қордың активтерін сенімгерлік басқарушы Ұлттық Банктің есептілігінен 2024 жылдың 1 тамызына қарай Ұлттық қорда 61 млрд 149 млн доллар болғаны – ағымдағы жылдың басымен салыстырғанда небәрі 1,9% — ға артық болғаны шығады. Бұл ретте шілде айында қордың валюталық активтері 0,6% – ға, абсолюттік мәнде-341 млн долларға азайды.

Статистиканы теңгелік баламада жүргізетін Қаржы министрлігінің деректері бойынша жаздың екінші айында Ұлттық қордың активтері 0,6% – ға, 29 трлн 700,1 млрд теңгеге дейін, абсолюттік мәнде-179,9 млрд теңгеге төмендеді. Оның шығыстары 9,1% – ға, 3 трлн 5,7 млрд теңгеге дейін, оның ішінде кепілдендірілген трансферттер – 8,2% – ға, нысаналы трансферттер-11,0% — ға, Қорды басқаруға және жыл сайынғы сыртқы аудитті жүргізуге байланысты шығындар-6,7% — ға, 6,7 млрд теңгеге дейін ұлғайды. Абсолютті түрде шығыстар 250,4 млрд теңгені құрады.

Сондай-ақ, сарапшы биылдан бастап Ұлттық қордан балаларға төлемдер жасалып жатқанын еске салады. Оның қаражаты негізінен шетелдік активтерге инвестицияланған кезде, Мемлекет Басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев өзінің жуырдағы Жолдауында бұл қомақты ақша "біздің мемлекетіміздің мүддесіне қызмет етуі және шетелдік қаржы институттарына қызмет көрсетуден гөрі стратегиялық мақсаттарға жету үшін пайдаланылуы тиіс" деп мәлімдеді.

Қазақстан Республикасының Ұлттық қоры – бұл елдің жинақ шотының бір түрі, деп жалғастырады экономист Тоқтасын Бақберген.

"Елестетіп көріңіз, сіз табысыңыздың бір бөлігін "қара күнге" немесе болашақтағы ірі сатып алуларға, мысалы, балалардың оқуына немесе зейнеткерлікке жинақтайсыз. Ұлттық Қор да осы мақсатта құрылған, яғни табиғи ресурстарды, негізінен мұнай сатудан түскен табыстың бір бөлігін болашақ үшін сақтау үшін",- деді сарапшы.

Дегенмен, кейде бюджет тапшылығын жабу немесе маңызды мемлекеттік жобаларды қаржыландыру қажет болған кезде, мемлекет бұл жинақ шотына "кіріп", Ұлттық Қордан республикалық бюджетке трансферттер жасайды. Бұл сіз болашаққа жинақтаған ақшаңыздың бір бөлігін уақытша ағымдағы мәселелерді шешу үшін пайдаланғаныңыз сияқты.

Бірінші көзқараспен Ұлттық Қордан трансферттер жасау логикалық және тіпті пайдалы қадам болып көрінуі мүмкін. Ақшаны шотта ұстаудың қажеті не, егер олар қазір жолдар, мектептер, ауруханалар және басқа да маңызды нысандарды салу үшін пайдаланыла алатын болса? Бірақ мұнда кері жағы да бар. Ұлттық Қордан қаражатты тұрақты пайдалану ұзақ мерзімді салдарларға ие болуы мүмкін, оларды түсіну маңызды.

Болашақ ұрпаққа қауіп төндіреді:

Ұлттық Қор табиғи ресурстардан түскен байлық тек ағымдағы ұрпаққа ғана емес, сонымен қатар болашақ ұрпақтарға да қызмет ету идеясымен құрылған. Егер біз бұл қаражатты тым белсенді жұмсасақ, болашақ ұрпақтар үшін экономикалық дағдарыстар немесе басқа да күтпеген жағдайлар үшін елеулі қорлар қалмауы мүмкін.

Трансферттерге тәуелділік:

Егер елдің бюджеті тұрақты түрде Ұлттық Қордан жасалатын ауыдармалар (трансферттер) арқылы толықтырылса, басқа кіріс көздерін дамытуға деген мотивация төмендеуі мүмкін. Мұндағы қауіп — мұнай немесе басқа ресурстардың бағасы күрт төмендеген жағдайда, Қорға түсетін табыстар да азаяды, бұл бюджетті қауіпке ұшыратады.

Инфляциялық тәуекелдер:

Қордан қаражатты белсенді пайдалану экономикадағы ақша массасының өсуіне әкелуі мүмкін, бұл өз кезегінде инфляцияны тудыруы мүмкін. Бұл тауарлар мен қызметтердің бағасының өсуін білдіреді, бұл қарапайым азаматтардың әмиянына соққы болады.

Қарапайым азаматтар үшін Ұлттық Қордан жасалатын трансферттер қысқа мерзімді перспективада өмір сүру сапасының жақсаруын білдіруі мүмкін. Бұл әлеуметтік төлемдердің ұлғаюында, инфрақұрылымдық жобаларды қаржыландыруда көрініс табады, бұл өмірді жайлы етеді.

Дегенмен, ұзақ мерзімді қауіптер қордағы қаражат жетіспеушілігінен болашақта әлеуметтік қорғау деңгейінің төмендеуін, салықтардың өсуін немесе мемлекеттік бағдарламалардың қысқартылуын қамтуы мүмкін, деп қорытындылады сарапшы 

Бұған дейін Қазақстанда ойын бизнесі мен лотереяны реттеу комитеті құрылғаны хабарланды.