КСРО ешқашан қайта құрылмайды. Неге?
WikiCommons
Кеңес Одағының ыдырағанына 30 жыл өтсе де, ресейліктердің бір емес, бір буыны өсіп жетсе де, кешегі кеңестік дәуірге деген сағыныш үні ресейлік қоғамда барған сайын анық, қатты естіліп келеді.
Оның үстіне, мұны қарапайым адамдар ғана емес, сонымен қатар ресейлік элита деп аталатын топ өкілдері, соның ішінде Ресей Тергеу комитетінің басшысы Александр Бастрыкин де айтып отыр. Ол Бірыңғай мемлекеттік емтиханнан бас тартып, кеңестік емтихандарды мектептерге қайтаруға шақырды.
Бүгінгі Ресей өткен империялардың мұрагері елдердің бірі екенін түсіну керек. Бір кездері қуатты Рим империясының болғанын білеміз. Оның астанасы – Рим – бүгінгі күнге дейін. Итальяндық диктатор Бенито Муссолини оны қалпына келтіруге тырысты және біз оның қалай аяқталғанын білеміз, сондықтан итальяндықтар империялық фантомдар деп аталатын барлық вакциналарға қарсы егілді.
Немістер, ағылшындар, түріктер және басқа халықтар империяға қарсы екпе алды. Сондықтан қазіргі әлемде еш жерде өткен құбылысқа қайта оралу іс жүзінде жоқ. Рас, мұндай тақырып еуропалық ақпарат алаңында белгілі бір елдегі сайлау алдында мезгіл-мезгіл пайда болады, мысалы, оң қанат өкілдері мемлекеттік органдарға үміткер болғанда – олар бұл тақырыпты пайдаланғанды ұнатады, бірақ негізінен тек қана көші-қон саясаты туралы сөз айтылғанда.
Осылайша, қазір империяға деген құштарлық көп жағынан маргиналды нәрсе деп айта аламыз. Кеңес Одағы Екінші дүниежүзілік соғыста жеңіске жетіп, әлемді фашизмнен құтқарғанын есте ұстаған жөн. Ал жеңіске жеткен елдің бұл бейнесі ресейліктерге өте тартымды, ол билікпен байланысты, әлемдік аренадағы орасан рөлі мен ықпалы бар дегенді білдіреді.
Ал ресейліктер өздерін осы ұлылықпен байланыстырады, олар, дөрекілікпен айтқанда, бүгінгінің тұрғындары емес, бұрынғы жеңімпаздардың рөлін ойнағысы келеді. Баяғы немістер өздерінің бұрынғы ұлылығына мұндай құштарлық танытпайды және болмайды да, қандай себептермен екенін білеміз. Ресейде бұқаралық санада КСРО-ның құлауына ішкі жағдай емес, сырттан келген күштер кінәлі, сондықтан ресейліктер империялық кешеннен өте ұзақ уақыт құтыла алмайды.
КСРО-ға оралғысы келетіндер кезектер, талондар, цензура мен тапшылықты армандамайды, олар мұны байқамай, өздеріне ыңғайсыз сұрақтарға жауап беруден қашады. Бұл жерде Сталиннің тұлғасы маңызды рөл атқарады, өйткені қазіргі Ресейде оның дәуіріне біржақты баға берілмеді. Ол бір жағынан қанды тиран болса, екінші жағынан қоғамның бір бөлігіне, атап айтқанда билік құрылымдарына репрессияға карт-бланш берген халықтардың әкесі, әділдіктің кепілі. Демек, сталиндік заманды сағынғандар өздерін жазалау жүйесінің бір бөлігімен байланыстыруға тырысады, мұны жазасыз үстемдікке ұмтылу және әлсіздердің қысымы деп түсінуге болады.
Бұл басуға деген маниакальды құмарлық.
Енді, міне, зейнеткерлікке шыққан қарт жасында олар уақытының өтіп кеткенін, өмірдің шетінде қалғанын түсінеді және бұл жағдай оларға өте әділетсіз болып көрінеді. Бұл наразылық пен оларды жұмыссыз қалдырғандармен күресуге деген ұмтылысты тудырады.
Ал Сталин әділдіктің символына айналды, бірақ шын мәнінде бұл адам ешқашан әділдіктің жағында болмаған. Демек, өткенге маниакальды тәуелділік, өйткені адамның өзі сол кезде өзінің шыңында болған, ал шындық, оған қарағанда, көбірек болған сияқты.
Барлық қиялдарға қарамастан, қазір кеңестік жүйені қалпына келтіру мүмкін емес – бұл үшін объективті алғышарттар жоқ. Сонымен қатар, ТМД елдерінде және қазіргі Ресейде КСРО-ға деген сағынышпен соншалықты танымал жүйеде өмір сүргісі келмейтіндердің бір емес, бірнеше ұрпағы дүниеге келді.
Керімсал Жұбатқанов, Қазақ-Орыс халықаралық университетінің доценті, тарих ғылымдарының кандидаты
